การออกกำลังกายเป็นเรื่องที่ดี แต่การออกกำลังกายที่หักโหมก่อให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อสลาย พบว่า 10 - 30% ของภาวะกล้ามเนื้อสลายมีสาเหตุจากการบาดเจ็บของกล้ามเนื้อ ที่เกิดจากการออกกำลังกาย
กล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis) คืออะไร
ภาวะกล้ามเนื้อสลายสามารถเกิดขึ้นได้ทุกเพศทุกวัย ส่วนใหญ่พบในเพศชาย ที่มีภาวะโรคอ้วน และอายุมากกว่า 60 ปี โดยพบอัตราการเสียชีวิตที่ไม่มีภาวะไตวาย ประมาณ 20% และเสียชีวิตมากถึง 50% ผู้ป่วยไตวายเฉียบพลันจากภาวะกล้ามเนื้อสลาย
ส่วนที่น่าสนใจคือ 10 - 30% ของภาวะกล้ามเนื้อสลายมีสาเหตุจากการบาดเจ็บของกล้ามเนื้อ ที่เกิดจากการออกกำลังกาย กล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis) คือการสลายของกล้ามเนื้อจากการบาดเจ็บที่กล้ามเนื้อโดยตรง หรือจากการออกแรงของกล้ามเนื้ออย่างรุนแรง โดยเฉพาะการวิ่งระยะไกลและการวิ่งลงเนิน
นอกจากนี้ กล้ามเนื้อสลายยังเกิดจากอาการกดทับจากอุบัติเหตุ รวมถึงผลกระทบจากยาบางชนิดและพันธุกรรม ความร้อน ภาวะขาดน้ำและการออกกำลังกายหรือกีฬาแบบเอ็กซ์ตรีมเป็นสาเหตุร่วมที่พบบ่อยที่สุด
ไม่ใช่แค่สาเหตุจากทางร่างกาย แต่ภาวะกล้ามเนื้อสลายสามารถเกิดขึ้นได้กับคนที่ติดแอลกอฮอล์ ติดสารเสพติดเช่น เฮโรอีน โคเคน ยาบ้า หรือกลุ่มที่ใช้ยา เช่น ยารักษาโรคทางจิตเวช ยากลุ่มสแตติน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อให้ในปริมาณที่สูง
อุณหภูมิร่างกายสูงมาก (hyperthermia) หรือลมแดด มีอาการชักหรืออาการเพ้อสั่น เกิดความผิดปกติของระบบเมตาบอลิซึม เช่น ภาวะกรดคีโตซีโดซิสจากเบาหวาน
การติดเชื้อไวรัส เช่น ไข้หวัดใหญ่ เอชไอวี หรือไวรัสเริม การติดเชื้อแบคทีเรียที่ทำให้เกิดสารพิษในเนื้อเยื่อหรือกระแสเลือด (ภาวะติดเชื้อในกระแสเลือด)
เมื่อเกิดการบาดเจ็บ กล้ามเนื้อลาย (กล้ามเนื้อลาย (Skeletal muscle) เป็นกล้ามเนื้อที่พบเป็นส่วนใหญ่ประมาณ 40% ของมวลกาย มีหน้าที่สำคัญคือทำให้เกิดการเคลื่อนไหวในกิจกรรมต่างๆ) จะปล่อยโปรตีนไมโอโกลบิน (Myoglobin) ซึ่งมีขนาดใหญ่สีแดง ทำหน้าที่เก็บออกซิเจนในเซลล์กล้ามเนื้อ
รวมถึงปล่อยเอนไซม์ซีเค (Creatine kinase: CK) ซึ่งเซลล์ต่างๆ ใช้ช่วยในการทำงานและปล่อยเกลือแร่ เช่นโพแทสเซียม แคลเซียม เมื่อโปรตีนไมโอโกลบิน เอนไซม์ซีเคและเกลือแร่ รั่วไหลออกจากเซลล์ที่เสียหายเข้าสู่กระแสเลือด นำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนมากมาย เช่น ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจหยุดเต้น และภาวะไตวาย
สัญญาณเตือนภาวะกล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis Signs and Symptoms)
สัญญาณเตือน หรือ จุดสังเกตเห็อาการภาวะกบ้ามเนื้อสลายไม่ได้บ่งชี้เด่นชัด เนื่องจากสาเหตุการเกิดภาวะนี้ค่อนข้างหลากหลาย ดังนั้นจึงขึ้นอยู่กับว่าไปทำกิจกรรมอะไรมา และบริเวณที่จะเกิดนั้นเกิดอาการบริเวณใดบริเวณหนึ่งของร่างกายหรือส่งผลต่อทั้งร่างกายได้ นอกจากนี้ภาวะแทรกซ้อนอาจเกิดขึ้นได้ทั้งระยะแรกและระยะหลัง
แต่สัญญาณหลักที่พบบ่อยที่สุดคือ อาการปวดกล้ามเนื้อบริเวณไหล่ ต้นขา หรือหลังส่วนล่าง รวมทั้งเกิดอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรงหรือมีปัญหาในการขยับแขนและขา พบมีปัสสาวะสีแดงเข้มหรือสีน้ำตาล หรือปัสสาวะลดลงแต่ทั้งนี้ทั้งนั้นผู้ป่วยครึ่งหนึ่งอาจไม่มีอาการเกี่ยวกับกล้ามเนื้อ
การรักษาภาวะกล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis)
ในผู้ป่วยภาวะกล้ามเนื้อสลายจากการบาดเจ็บ ควรเริ่มต้นด้วยการให้น้ำเกลือโดยเร็วที่สุด ความล่าช้าในการช่วยชีวิตอาจทำให้ช็อกจากการขาดน้ำ (Hypovolemic Shock) ควรให้ของเหลวในปริมาณมากถึง 10 - 20 ลิตรเพื่อรักษาน้ำภายในหลอดเลือดและช่วยขับสารพิษออกทางปัสสาวะ
เมื่อผู้ป่วยรับการรักษาในโรงพยาบาล การตรวจติดตามปริมาณปัสสาวะอย่างใกล้ชิดเป็นสิ่งสำคัญ รวมถึงการตรวจสอบระดับ CK แบบต่อเนื่องทุกวัน
นอกจากนี้ภาวะกล้ามเนื้อสลายยังเกี่ยวข้องกับการทำงานของไต ภาวะขาดสมดุลของโพแทสเซียม แคลเซียมกรดยูริก และฟอสเฟต จึงจำเป็นต้องรักษาระดับเกลือแร่ให้สมดุล
