หนังเรื่องโปรด ซีรีย์ในดวงใจ เพลงที่เปิดวนซ้ำๆ ทำไมเราถึงใช้เวลาว่างไปกับเรื่องราวที่เรารู้อยู่แล้วพวกนี้ เหตุผลที่ชัดเจนที่สุดคือเหตุผลเดียวกันกับที่เราชอบเรื่องราวนั้น และกลับมาดูมันอีกครั้ง
พวกเราหลายคนฟังเพลงเดียวกันซ้ำแล้วซ้ำอีกโดยไม่ตั้งคำถามกับตัวเองหรือเหตุผลในการทำเช่นนั้น แต่การดูซ้ำอาจดีต่อสุขภาพ สนุกสนาน และช่วยบำบัดได้ ไม่ว่าจะเป็นท่วงทำนอง บทสนทนา บรรยากาศ ดนตรีที่ถูกจริตกับเรา เปรียบได้เหมือนกับพื้นที่ปลอดภัยอีกแห่งของเรา
การดู หรือฟังเรื่องราวซ้ำๆ รู้ถึงตอนจบของเรื่องราวอยู่แล้วเหล่านี้เป็นภาวะทางจิตอย่างหนึ่งที่หลายคนเป็น ไม่ได้แปลกประหลาดแต่อย่างใด ซ้ำยังเป็นประสบการณ์ที่ไม่ธรรมดา เติมเต็มความรู้สึก และความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง
The Conjuring Effect
เอลิซาเบธ มาร์กูลิส เรียกภาวะเหล่านี้ว่า “The Conjuring Effect” นั่นคือ การรู้อย่างแน่ชัดว่าจะเกิดอะไรขึ้นทำให้เรารู้สึกได้ถึงการควบคุมผลลัพธ์ด้วยตัวเอง เช่นเดียวกับการชมภาพยนตร์และซีรีส์ซ้ำ อาจทำให้เรารู้สึกว่าตัวละครกำลังทำตามคำสั่งของเรา รู้สึกได้ว่ากำลังกำกับผู้คนและการกระทำของพวกเขา สามารถนำมาซึ่งความพึงพอใจอย่างมาก โดยทั่วไปแล้ว ในการเลือกดูซ้ำ เราจะควบคุมเรื่องราวที่เราได้รับ ผู้คนที่เราเห็น ความรู้สึกที่เราต้องการ และตอนจบที่เราปรารถนาได้
Parasocial Relationships
การทำความคุ้นเคยกับตัวละครในซีรีส์มากขึ้น และพัฒนาความสัมพันธ์ต่อไปได้สร้างความพึงพอใจในรูปแบบ "ความสัมพันธ์แบบกึ่งมีส่วนร่วมทางสังคม (Parasocial Relationships)" อธิบายง่ายๆ คือการเกิดความรัก ความผูกพันระหว่างตัวละคร ตัวการ์ตูนทั้งแบบอนิเมะ และมังงะ ยูทูปเปอร์ ทั้งๆ ที่ไม่เคยได้เจอกันในชีวิตจริง แต่คนเหล่านั้นพร้อมที่จะสนับสนุน เหมือนกับการรักเขาข้างเดียวแต่สุขใจ
เมื่อเราดูซีรีส์หรือรายการอีกครั้ง เราจะกลับไปสู่ Parasocial Relationships เหล่านี้ โดยรู้สึกว่าตัวเองอยู่ต่อหน้าเพื่อนที่ไว้ใจได้เป็นพิเศษซึ่งทำในสิ่งที่เราคาดหวัง ความสัมพันธ์ดังกล่าวสามารถเพิ่มความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งและลดความเหงาได้ นอกจากนี้ เรายังอาจเชื่อมโยงกับชุมชนของผู้ที่ดูรายการเดียวกันอีกด้วย
Awareness of Our Growth
การชมภาพยนตร์ที่คุ้นเคยซ้ำๆ ทำให้เราได้ทบทวนความทรงจำเก่าๆ ด้วยมุมมองใหม่ๆ เราเข้าใจมากขึ้นหรือแตกต่างออกไปเนื่องจากมีประสบการณ์ใหม่ๆ ในชีวิตที่เพิ่มขึ้น การได้ฟังเพลงเพราะบางเพลงในช่วงเวลาหนึ่งอาจให้ความหมาย และสร้างความรู้สึกอีกแบบเมื่อเทียบกัน หากเราฟังเพลงนั้นอีกครั้งหลังจากผ่านเรื่องราวใหม่ๆ บทเพลงนั้นอาจให้ความหมายที่เราเข้าใจลึกซึ้งกว่าเก่า เหมือนการอ่านหนังสือที่บางบทเราอาจจะยังไม่เข้าใจมากนัก แต่เมื่ออ่านหลายครั้งเราสามารถเก็บรายละเอียดได้มากขึ้น และเข้าใจเรื่องราวได้ลึกขึ้น
Comfort Food for Your Mind
นักจิตวิทยาหลายคนคาดการณ์ว่าการดูภาพยนตร์และรายการทีวีที่คุณชื่นชอบซ้ำๆ รวมถึงการอ่านหนังสือ สามารถสร้างแรงจูงใจด้านสุขภาพได้มากกว่าสิ่งจูงใจที่เกี่ยวข้องกับเนื้อหาใหม่ๆ
ชีรา กาเบรียล เรียกภาวะนี้ว่า “Social Surrogacy Hypothesis” ชี้ให้เห็นว่ามนุษย์ซึ่งต้องการความสัมพันธ์ทางสังคมเชิงบวกอย่างต่อเนื่องได้หันไปหาภาพยนตร์ หนังสือ รายการทีวี และเรื่องเล่า เพื่อใช้เป็นความสัมพันธ์แบบกึ่งมีส่วนร่วมทางสังคม (Parasocial Relationships) ตัวละครในนิยายสามารถให้กำลังใจผู้คนและยกระดับความภาคภูมิใจในตนเองได้ ตัวละครเหล่านี้ไม่เพียงแต่เลียนแบบประโยชน์ของการใช้เวลากับเพื่อนในโลกแห่งความเป็นจริงและคนที่รักเท่านั้น เพราะสมองของเราไม่สามารถแยกความแตกต่างระหว่างสองสถานการณ์ได้ ทำให้เราได้รับอารมณ์ความรู้สึกแบบเดียวกันจากประสบการณ์ทั้งสองอย่าง
ตัวอย่างเช่น ในช่วงล็อกดาวน์ ผู้คนจำนวนมากยึดติดกับรายการ ภาพยนตร์ และหนังสือที่พวกเขาชื่นชอบ ความกลัวและความคลุมเครือเกี่ยวกับสิ่งที่จะเกิดขึ้นในอนาคตเมื่อการแพร่ระบาดของโควิด-19 ทำให้เกิดความเครียดและความวิตกกังวลมากเกินไปอย่างปฏิเสธไม่ได้ สมองที่ถูกกระตุ้นและทำงานหนักเกินไปของเราต้องการความสามารถในการคาดเดาได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเรารู้สึกว่าเราไม่สามารถควบคุมอนาคตหรืออารมณ์ของเราได้ การดูซ้ำหรืออ่านซ้ำให้ความบันเทิงในระดับเดียวกันแต่ข้ามภาระการรับรู้เพิ่มเติม เราไม่จำเป็นต้องคิด ตัดสินใจใดๆ จำโครงเรื่องหรือตัวละครใหม่ๆ แต่เราสามารถถอดปลั๊กสมองของเรา รู้สึกถึงการควบคุมได้ เพราะเรารู้ว่าจะเกิดอะไรขึ้น และเพลิดเพลินไปกับการบรรเทาทุกข์ชั่วคราว
