เคยสงสัยไหมว่าทำไมบางคนต้องสร้างภาพว่ารวย ทั้งที่ความจริงอาจไม่เป็นแบบนั้น? พฤติกรรมนี้ไม่ได้เกิดขึ้นแค่เพราะอยากอวด แต่มีรากฐานลึกซึ้งทางจิตวิทยาที่ซ่อนอยู่!
ความต้องการเติมเต็มปมในใจ (Psychological Compensation) เพราะบางคนอาจมีปมด้อยเกี่ยวกับฐานะของตัวเอง หรือเติบโตมาในสภาพแวดล้อมที่ขาดแคลน เมื่อมีโอกาส พวกเขาจึงพยายามชดเชยความรู้สึกเหล่านั้นด้วยการสร้างภาพว่าตัวเองมีฐานะดี เพื่อให้รู้สึกว่าตัวเอง "มีค่า" และ "ไม่ด้อยกว่าใคร"
การชดเชยทางจิตวิทยา หรือ Psychological Compensation เป็นกลไกการป้องกันทางจิตใจที่บุคคลใช้เพื่อจัดการกับความรู้สึกด้อยค่า หรือข้อบกพร่องในตนเอง โดยการพยายามพัฒนาหรือแสดงความสามารถในด้านอื่น ๆ เพื่อทดแทนจุดอ่อนหรือข้อบกพร่องที่ตนรู้สึกว่ามีอยู่
แนวคิดนี้เกิดมาจาก Alfred Adler นักจิตวิทยาชาวออสเตรีย ผู้ก่อตั้งทฤษฎีจิตวิทยาปัจเจกชน (Individual Psychology) ได้เสนอว่า ความรู้สึกด้อยค่า (Inferiority Feelings) เป็นแรงผลักดันสำคัญที่ทำให้บุคคลพยายามปรับปรุงตนเอง เมื่อบุคคลรู้สึกว่าตนเองมีข้อบกพร่องหรือด้อยกว่าผู้อื่น เขาหรือเธออาจพยายามชดเชยด้วยการพัฒนาทักษะหรือความสามารถในด้านอื่น ๆ เพื่อสร้างความรู้สึกมีคุณค่าและความสำเร็จ
ประเภทของการชดเชยทางจิตวิทยา
1. การชดเชยเชิงบวก (Positive Compensation) เป็นการตอบสนองต่อความรู้สึกด้อยค่าด้วยการพัฒนาทักษะหรือความสามารถในด้านอื่น ๆ ที่สร้างสรรค์และเป็นประโยชน์ เช่น บุคคลที่มีความบกพร่องทางกายภาพอาจพัฒนาความสามารถทางวิชาการหรือศิลปะเพื่อทดแทน
- การพัฒนาทักษะเฉพาะทาง บุคคลที่รู้สึกว่าตนเองมีข้อบกพร่องในด้านหนึ่ง อาจพยายามพัฒนาทักษะหรือความสามารถในด้านอื่น ๆ เพื่อทดแทน เช่น คนที่รู้สึกว่าตนเองไม่เก่งกีฬา อาจมุ่งเน้นการเรียนเพื่อเป็นที่ยอมรับในด้านวิชาการ
2. การชดเชยเชิงลบ (Negative Compensation) เกิดขึ้นเมื่อบุคคลพยายามปกปิดหรือปฏิเสธข้อบกพร่องของตนเองด้วยพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมหรือเป็นอันตราย เช่น การแสดงอำนาจเกินจริง การใช้ความรุนแรง หรือการแสวงหาความพึงพอใจชั่วคราวเพื่อปกปิดความรู้สึกด้อยค่า
- การสร้างภาพลักษณ์ที่เหนือกว่า: บางคนอาจพยายามสร้างภาพลักษณ์ที่ดูดีหรือประสบความสำเร็จ เพื่อปกปิดความรู้สึกด้อยค่าของตนเอง เช่น การแสดงตนว่ามีฐานะร่ำรวย ทั้งที่ความเป็นจริงอาจไม่เป็นเช่นนั้น
ในกระบวนการแนะแนวและการปรึกษา การเข้าใจกลไกการชดเชยทางจิตวิทยาสามารถช่วยให้ผู้ให้คำปรึกษาเข้าใจพฤติกรรมและความรู้สึกของผู้รับคำปรึกษาได้ดีขึ้น การระบุว่าผู้รับคำปรึกษากำลังใช้การชดเชยทางจิตวิทยาเพื่อจัดการกับความรู้สึกด้อยค่า สามารถช่วยในการวางแผนการช่วยเหลือที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพ
แม้ว่าการชดเชยทางจิตวิทยาจะเป็นกลไกที่ช่วยให้บุคคลรับมือกับความรู้สึกด้อยค่า แต่หากใช้ในทางที่ไม่เหมาะสมหรือเกินความเป็นจริง อาจนำไปสู่ปัญหาทางจิตใจหรือสังคมได้ การยอมรับและเผชิญหน้ากับข้อบกพร่องของตนเองอย่างตรงไปตรงมา และการพัฒนาตนเองในทางที่สร้างสรรค์ เป็นวิธีที่ดีกว่าในการจัดการกับความรู้สึกด้อยค่า
