'หลี่เฉียงตง' คือผู้ก่อตั้ง JD.com หรือ จิงตง (京东) บริษัทอีคอมเมิร์ซของจีนที่มีสำนักงานใหญ่ในกรุงปักกิ่ง เป็นหนึ่งในสองผู้ค้าปลีกออนไลน์ B2C รายใหญ่ในประเทศจีนเมื่อพิจารณาจากปริมาณธุรกรรมและรายได้ และเป็นคู่แข่งสำคัญของ Taobao Mall หรือ Tmall ที่ดำเนินการโดย Alibaba

แม้ว่า 'หลี่เฉียงตง' จะเป็นคู่แข่งโดยตรงกับ 'หม่าหยุน' หรือแจ็ค หม่า เพราะบริษัทของทั้งคู่แย่งชิงความเป็นเจ้าแห่งตลาด B2C แต่รู้หรือไม่ว่า ทั้งสองคนถือเป็น 'ตัวพ่อ' ผู้ผลักดัน 'ระบบทำงาน 996' (996工作制) ซึ่งหมายถึงการทำงานตั้งแต่  9 นาฬิกาเช้า ถึง เก้านาฬิกาค่ำ 9:00 เป็นเวลา 6 วันต่อสัปดาห์ หรือเอาเข้าจริงก็คือการทำงานแบบหามรุ่งหามค่ำ เพื่อความเจริญก้าวหน้าขององค์กร และ "ตัวพนักงานเอง" 

แต่หลักการนี้บ่อนทำลายพลังของคนหนุ่มสาวเอามากๆ จนทำให้ แจ็ค หม่า ถูกโจมตีอย่างหนักเพราะถือว่าเป็นคนโปรโมทหลักการนี้ แต่หลี่เฉียงตงกลับยังมีที่ยืนในสังคม และยังคงเป็นข่าวอยู่เนืองๆ เรื่องการผลักดันการทำงานแบบถวายชีวิต จนมีผู้ตั้งฉายาให้กับเขาว่า 'ตัวพ่อแห่งหลักการ 996'

อาจเป็นเพราะเขาไม่ได้สนับสนุนมันแบบตรงไปตรงมา แต่อำพรางหลักการนี้ในชื่อหลักการ 'ทฤษฎีพี่น้อง' (兄弟论) ซึ่งฟังดูแล้วเบาลงกว่าเดิมเยอะ แต่เมื่อลงไปในรายละเอียดแล้ว แทบไม่ต่างกันเลย เช่นเมื่อเร็วๆ นี้เขาก็เอ่ยถึง 'ทฤษฎีพี่น้อง' อีกครั้ง แถมยังสะท้อนถึงความนิยมของตัวเองต่อพนักงานที่ทำงายแบบถวายหัวให้องค์กร 

ก่อนอื่นมาทำความเข้าใจกันก่อนว่า 'ทฤษฎีพี่น้อง' หรือ ซยงตี้ลุ่น (兄弟论) คืออะไร? ที่จริงแล้วคือการคนภายนอกตั้งชื่อให้กับแนวคิดของหลิวเฉียงตงกันเองเพราะเขามักจะเอ่ยถึงความสัมพันธ์ฉันพี่น้องระหว่างองค์กรกับพนักงาน เช่น เขาเคยบอกว่าจะไม่ไล่พี่น้องคนไหนออก ในปี 2022 เขาเคยกล่าวว่า "ความสำเร็จทั้งหมดแยกไม่ออกจากความพยายามและความพากเพียรของพี่น้อง ผมคิดมาตลอดว่าควรทำอะไรเพื่อพี่น้อง" 

คำพูดนี้ฟังดูแล้วเหมือนเขาจะใส่ใจพนักงานเหมือนพี่น้อง ซึ่งมันก็มีส่วนจริง เพราะคนที่คุ้นเคยกับอุตสาหกรรมอินเทอร์เน็ตของจีนรู้ดีว่า หลิวเฉียงตง มักจะชูแนวทางการปฏิบัติต่อพนักงานเหมือนพี่น้องจริงๆ เช่น เขาเคยให้สัมภาษณ์กับ CCTV สถานีโทรทัศน์ของรัฐโดยเรียกพนักงานของเขาว่า "พี่น้อง" และย้ำว่าบริษัทของเขาจะไม่มีทางหาบริษัทเอาท์ซอร์สมาบั่นทอนความมั่นคงของพนักงาน เพราะการทำแบบนี้ "น่าละอาย"

ความเป็นพี่เป็นน้องของ 'ตงเกอ' หรือพี่ตงนั้นถึงกับมีคำพูดที่ว่าหลังจากผ่านงานสามปีที่ JD.com แล้วพนักงานคนนั้นเท่ากัยได้ "เหรียญทองแห่งการปลอดจากความตาย" หมายความว่า จะไม่มีวันตกงานนั่นเอง แม้แต่พนักงานที่มีผลงานไม่ดีและมีความเต็มใจทำงานหนักก็ยังมีที่ทางในบริษัทได้

แต่พอนานวันเข้า มันเริ่มกลายเป็นว่าเขาใช้คำว่าพี่น้องมาอำพรางการกระตุ้นให้พนักงานทำงานอย่างหามรุ่งหามค่ำนั่นเอง เช่น ในปี 2023 เขากล่าวว่า "ผมจะไม่นอนราบ และหวังว่าพี่น้องจะไม่มีวันนอนราบ" ในปี 2024 เขากล่าวว่า “คนที่ใจไม่สู้ ไม่ถือเป็นพี่น้องของผมหรอก”

'นอนราบ' คืออะไร? คำๆ นี้เป็นคำฮิตในจีน มาจากคำว่า ถ่างผิง (躺平) คือการแผ่หราไม่ทำงานอย่างสมบุกสมบันอีกต่อไป เพราะคนหนุ่มสาวจีนคิดว่า มุ่งมั่นไปก็เท่ากับเอาชีวิตไปทิ้งเสียเปล่า พวกเขาจึงเริ่มพากันนอนราบหรือเพลาๆ กับการทำงานลง แล้วเอนจอยชีวิตให้มากขึ้น 

ดังนั้นการที่เขาเปรยๆ ว่า พี่น้องของผมจะไม่มีวันนอนราบ เพราะตัวเขาจะไม่ทำแบบนั้น และยังบอกว่า คนที่ใจไม่สู้ไม่ถือเป็นพี่น้องกัน คำพูดนี้สะท้อนว่า 'ทฤษฎีพี่น้อง' มันคือการบีบให้ทุกคนต้องอยู่ในระบบ 996 กันต่อไป เพียงแต่ใช้คำที่ละมุนขึ้นกว่าเดิม

เมื่อเร็วๆ นี้ หลี่เฉียงตง ออกมาย้ำอีกครั้งว่าบริษัทของเขาทนไม่ได้กับพนักงานบางคนที่ต้องการเอนจอยกับชีวิต ให้ความสำคัญกับชีวิตเป็นอันดับแรกและทำงานเป็นรองและไม่ต้องการทำงานหนัก หรือพวก 'ถ่างผิง' นั่นเอง

เขายังอ้างเรื่องพี่น้องอีกว่า “ตัวเลือกนี้ไม่ผิด แต่ผมบอกได้แค่ว่าคุณไม่ใช่พี่น้องของผม” และหลิวเฉียงตงยังกล่าวว่า “การดำรงอยู่ของคุณจะทำลายผลประโยชน์ของพี่น้องที่ทำงานหนักของเราอย่างร้ายแรง เรื่องนี้ไม่ยุติธรรมกับผู้ที่ยังคงต่อสู้และทำงานล่วงเวลาทุกวัน”

เขายังลั่นวาจาว่า  JD.com จะไม่ยอมให้พนักงานจำนวนมาก "นอนหลับสบายๆ" และ "คนที่ไม่ทำงานหนัก ไม่ถือเป็นพี่น้องของผม"

แดูเผินๆ ในคำกล่าวก็มีความแฟร์ในแบบการประเมินด้วยผลงานอยู่เหมือนกัน โดยเขาบอกว่า "หากผลงานของคุณดี คุณไม่จำเป็นต้องทำงานล่วงเวลาตลอดไป บริษัทจะรักคุณเสมอและให้รายได้และสวัสดิการที่ดีมากแก่คุณ หากผลงานของคุณไม่ดีนัก แค่ไปถึงระดับเฉลี่ยเท่านั้น ตราบใดที่คุณทำงานหนัก บริษัทก็ไม่มีวันไล่คุณออก แต่คนที่ผลงานไม่ดีและไม่เคยทำงานหนัก บริษัทนี้จะไม่มีวันยอมให้พวกเขาทนอยู่ได้ พวกเขาจะค่อยๆ ถูกกำจัดด้วยวิธีการต่างๆ”

อย่างไรก็ตาม เราไม่รู้ว่า การที่จะให้ได้มาซึ่ง "ผลงานของคุณดี" ที่หลิวเฉียงตงกล่าว อาจต้องแลกมาด้วยการแลกชีวิตและเวลาส่วนตัวไป ถึงที่สุดแล้ว มันก็ยังไม่มีอะไรรับประกันอีกนั่นแหละว่า 'ทฤษฎีพี่น้อง' ของเขาตั้งอยู่บนความเป็นห่วงเป็นใยพนักงานจริงๆ 

วิธีของ หลิวเฉียงตง คือสิ่งที่เรียกว่า 'เจวียน' (卷) คือการบีบให้แข่งขันกันอย่างบ้าคลั่งเพื่อิงความเป็นหนึ่ง ซึ่งเป็นอุมดคติที่อค์กรเรียกร้องจากพนักงาน และองค์กรก็ใช้วิธีเดียวกันนี้เพื่อเอาชนะคู่แข่งด้วย การ 'เจวี่ยน' ก็คือภาพใหญ่ของ 'ระบบทำงาน 996' นั่นเอง และบริษัทเทคก็ยังถืออุดมคตินี้โดยไม่ยอมผ่อนปรนกับตัวเองและคนอื่น

พนักงานที่เจอเข้ากับพลังของ 'เจวียน' ก็เริ่มจะกลายเป็นพวก'เน่ยเจวี่ยน' (内卷) คือหมดแรงจากการทำงาน เพราะถูกบีบรัดจากระบบมากเกินไป 

ตัวอย่างเช่น นักพัฒนาซอฟต์แวร์ของ Tencent Games กล่าวว่าการงานดูดพลังไปจากเขาจนหมดสิ้น จนตัวเขานั้น “จากภายนอก ผมดูสงบมาก แต่แรงกดดันสูง และเราเป็นเหมือนเกียร์ที่สึกหรอและจะพังในที่สุดเนื่องจากขาดการหล่อลื่น” 

เขาเชื่อว่าการเพราะผลจาก 'เน่ยเจวี่ยน' และการไม่มีสหภาพแรงงานที่เป็นอิสระทำให้เงื่อนไขเหล่านี้เลวร้ายลง

รายงานโดยทีมข่าวต่างประเทศ The Better