สถานการณ์ในซีเรียมี "ผู้เล่น" ที่อาจะเป็นตัวเชื่อมโยงสถานการณ์ในตะวันออกกลางกับจีน คือ กลุ่ม Turkistan Islamic Party in Syria (TIP) นักรบกลุ่มนี้นำโดยชาวอุยกูร์และมีแนวร่วมชนชาติอื่นๆ ด้วย อาจมีสมาชิกมากที่สุดถึง 4,000 คน โดยเป็นสายหนึ่งของอัลกออิดะฮ์

แต่เดิมกลุ่มนี้มีฐานอยู่ในปากีสถานและอัฟกานิสถาน แต่ในเวลาต่อมาจีนร่วมมือกับปากีสถาน (ซึ่งติดกับซินเจียง) บีบให้ TIP ออกไปจากพื้นที่ 

กลุ่มนี้จึงมารบในซีเรียมาตั้งแต่ปี 2015 และล่าสุดช่วยกลุ่ม HTS ต่อต้านรัฐบาลอัสซาดจนชนะในที่สุด พอชนะแล้วก็ทำคลิปประกาศว่าเป้าหมายต่อไปคือ "จีน" 

TIP ออกคลิปเรียกร้องให้ชาวอุยกูร์ที่อยู่นอกจีนให้กลับไปยังบ้านเกิดของตนและร่วมทำสงครามญิฮาดต่อต้านจีน โดยบอกว่า “พ่อแม่ของคุณที่อยู่ภายใต้การกดขี่ข่มเหงอันโหดร้ายของจีนกำลังรอคุณอยู่” (อ้างอิง 1)

คำว่า Turkistan (เตอร์กิสถาน) หมายถึงหมายซินเจียงใช้ควบคู่กับคำว่า East Turkestan (เตอร์กิสถานตะวันออก) ซึ่งเป็นชื่อที่ชาวอุยกูร์ชาตินิยมใช้เรียกดินแดนของตนเอง ไม่ใช่คำว่า Xinjiang โดยคำว่า East Turkestan หมายถึงแผ่นดินเติร์กตะวันออก หรือจะหมายถึงตุรกีตะวันออกก็ได้ 

เพราะชาวอุยกกูร์นั้นเป็นญาติกับชาวเติร์ก/ตุรกีแม้จะอยู่กันคนละซีกโลกเลยก็ตาม แต่นี่เป็นเหตุผลส่วนหนึ่งที่ตุรกีชาตินิยมสนับสนุนกลุ่มแบกแยกดินแดนเตอร์กิสถานตะวันออกและรับเอาคนอุยกูร์มาอยู่เป็นจำนวนมากในตุรกี

ทั้งนี้ กลุ่มเตอร์กิสถานตะวันออกมีขบวนการทางการเมืองชื่อ East Turkestan Islamic Movement (ETIM) และ TIP เป็นสายติดอาวุธของกลุ่มนี้

ตุรกีเองก็ให้การสนับสนุนกลุ่ม TIP เช่นเดียวกับสนับสนุนอาวุธให้ HTS และกลุ่มติดอาวุธใดก็ตามที่เป็นศัตรูกับอัสซาด

ตุรกีนั้นสนับสนุนการต่อสู้ของอุยกูร์อย่างออกนอกหน้ามาตลอด แต่บางครั้งเพื่อคบหากับจีนเพื่อถ่วงดุลกับตะวันตกก็จะทำเฉยๆ บ้าง แต่โดยพื้นฐานแล้วไม่เคยเลิกสนับสนุนอุยกูร์ชาตินิยม (อัยที่่จริงคือชาตินิยมเติร์ก-นีโอ ออตโตมัน)

เช่น เรเจป ทายิป เออร์โดกัน ปรระธานาธิบดีตุรกีเคยกล่าวไว้ตอนเป็นนายกเทศมนตรีเมืองอิสตันบูลว่า “เตอร์กิสถานตะวันออกไม่เพียงแต่เป็นบ้านของชาวเติร์กเท่านั้น แต่ยังเป็นแหล่งกำเนิดของประวัติศาสตร์ อารยธรรม และวัฒนธรรมเติร์กอีกด้วย หากลืมเรื่องนี้ไป เราจะไม่รู้ประวัติศาสตร์ อารยธรรม และวัฒนธรรมของเราเอง เหล่าผู้พลีชีพของเตอร์กิสถานตะวันออกก็คือผู้พลีชีพของเราเอง […] ในปัจจุบัน วัฒนธรรมของชาวเตอร์กิสถานตะวันออกกำลังถูกทำให้เป็นจีนอย่างเป็นระบบ” (อ้างอิง 2)

เออร์โดกันนั้นบางทีก็หนุนอุยกูร์เวลาทะเลาะกับจีน แต่จะเงียบปากไปบ้างเวลาพยายามจะใช้จีนถ่วงดุลตะวันตก

ท่าทีแบบไม่อยู่ฝ่ายไหนจริงจังของตุรกีแสดงออกชัดเจนขึ้นในการโค่นล้มรัฐบาลอัสซาดและการสนับสนุนอุยกูร์ และย้ำวา่ตุรกีมีวาระของตัวเองที่พร้อมๆ จะ "ดุล" กับตะวันตกก็ได้หรือจีนกับรัสเซียก็ได้ ถ้าผลประโยชน์ลงตัว

เออร์โดกันมักจะแสดงท่าทีแบบ "ชาตินิยมเติร์ก" ซึ่งปรารถนาจะรวมชาติเติร์กเป็นหนึ่งเดียวทั้งหมด ตั้งแต่ตุรกีไปจนถึงเอเชียกลางและซินเจียง หรืออย่างน้อยก็เอาแค่ "จักรวรรดิออตโตมัน" เดิมก็พอ นั่นคือควบคุมตะวันออกกลางทั้งหมด

ดังนั้น นักวิเคราะห์ชาวจีนเชื่อว่าประธานาธิบดีตุรกีกำลังใช้ "นักรบญิฮาด" ชาวอุยกูร์เพื่อทำสงครามตัวแทนกับจีนเพื่อให้บรรลุความทะเยอทะยานของเขาในการสร้าง "โลกตุรกีตั้งแต่ทะเลเอเดรียติกไปจนถึงกำแพงเมืองจีน" (อ้างอิง 2)

หลังจากที่ตุรกีหนุนกลุ่มต่างๆ กำจัดอัสซาดไปได้ ก็กลับมาชักธง (ในสถานทูตในดามัสกัส) อีกครั้งในรอบ 12 ปี นี่มีนัยสำคัญแน่นอน และพร้อมกันนั้น กลุ่ม TIP ที่ตัวเองเลี้ยงไว้ก็เริ่ม "กวนจีน"

การที่ TIP ท้าทายจีนแบบนี้ และมีตุรกีให้ท้ายแบบนี้ เราอาจจะเห็นจีนแสดงท่าทีอะไรบางอย่างต่อตุรกี หรือไม่จีนอาจะไม่ขยับทำอะไรก็ได้ เพราะ TIP อาจเป็นหมากที่ลวงให้จีนเข้ามายุ่งกับความวุ่นวายในตะวันออกกลาง

จนถึงเวลานี้ ในบรรดาผู้เล่นระดับมหาอำนาจ มีแต่จีนที่สงวนท่าทีที่สุด แต่ตะวันตกดูเหมือนจะกระเหี้ยนกระหือรือที่จะดึงจีนมาร่วมวง "สงครามโลก" อย่างยิ่ง

พูดถึงการเดินเกมของตะวันตก มีความเคลื่อนไหวที่ต้องจับตาให้ดีของสหรัฐฯ เช่น มีรายงานว่ารัฐบาลสหรัฐฯ กำลังพิจารณาถอดชื่อกลุ่ม HTS ออกจากรายชื่อองค์กรก่อการร้ายต่างประเทศ หลังจากที่ HTS ล้มรัฐบาลอัสซาดลงได้ (อ้างอิง 1)

นี่ไม่ใช่ครั้งแรกที่สหรัฐฯ รบกับ "กลุ่มญิฮาด"  แล้วก็ญาติดีกับ "กลุ่มญิฮาด" หลังจากผลประโยชน์ตรงกัน เพราะเมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน 2020 สหรัฐอเมริกาได้ถอด ETIM ออกจากรายชื่อองค์กรก่อการร้าย (โดยกระทรวงการต่างประเทศสหรัฐอเมริกา 2020) นับเป็นการตัดสินใจที่น่าประหลาดใจมาก นอกจากนี้ ควรสังเกตว่า TIP ไม่เคยอยู่ในรายชื่อดังกล่าวอีกด้วย (อ้างอิง 2)

อับบาส ชาริฟา (Abbas Sharifa) นักวิจัยกลุ่มซีเรีย กล่าวกับ Al-Monitor โดยตั้งสมมติฐานไว้ 3 ข้อ ข้อแรกคือต้องการใช้ ETIM เพื่อกดดันจีน แต่ในจำนวนนี้ข้อที่ 2 ดูเหมือนจะคล้องจองกับสถานการณ์ตอนนี้ที่สุด คือ "แนวทางนี้ (การยกเลิกสถานะก่อการร้ายของพวกอุยกูร์ในซีเรีย) จะช่วยยุติการเคลื่อนไหวกลุ่มก่อการร้ายต่างชาติในซีเรียตะวันตกเฉียงเหนือ และเปิดทางให้สหรัฐฯ และตุรกี ประสานงานด้านความมั่นคงในพื้นที่ 

หลังการล้มรัฐบาลอัสซาดลงแล้ว ดูเหมือนว่าที่กำลังแบ่งเค้กในซีเรียก็มีแต่สหรัฐฯ กับตุรกีนี่เอง

อย่างไรก็ตาม การแบ่งเค้กของตุรกีกับสหรัฐฯ (หรือบางคนเชื่อว่าอิสราเอลมีเอี่ยวด้วย) กำลังจะส่งผลต่อจีนด้วย ซีเรียที่ดูเหมือนจะไกลจากจีน และจีนดูเหมือนจะไม่เกี่ยวข้องโดยตรง จู่ๆ ก็มีกลุ่ม TIP แสดงท่าทีคุกคามจีน

แน่นอนว่าจีนไม่ได้แยแสกับ TIP อย่ากว่าแต่เกรงกลัว แต่จีนน่าจะต้องระวังผู้ที่อยู่เบื้องหลังกลุ่มเหล่านี้

สิ่งที่จีนรับมือในเบื้องต้น คือย้ำว่า พวกนี้ไม่ใช่ "ผู้ปลดปล่อยซีเรีย" แต่เป็นกลุ่มก่อการร้าย ต่อให้สหรัฐฯ จะปลดรายชื่อกลุ่มพวกนี้จากบัญชีก่อการร้าย แต่ประชาคมโลก (โดยผ่านสหประชาชาติ) ก็ยังถือว่าเป็นผู้ก่อการร้าย

จะเห็นได้จากการที่นิตยสาร Newsweek รายงานเมื่อวันที่ 13 ธันวาคม อ้างคำพูดของ หลิวเผิงอวี่ โฆษกสถานทูตจีนประจำสหรัฐฯ ที่ระบุว่า รัฐบาลจีนสังเกตเห็นรายงานที่ระบุว่ากลุ่มผู้สืบทอดของขบวนการ ETIM ปรากฏตัวในซีเรีย (หมายถึง TIP) หลิวเผิงอวี่ชี้ให้เห็นว่าในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา องค์กรดังกล่าวได้ร่วมมือกับกลุ่มก่อการร้ายและกองกำลังแบ่งแยกดินแดนระหว่างประเทศและในภูมิภาคอย่างใกล้ชิดมากขึ้น โดยวางแผนโจมตีเป้าหมายชาวจีนโพ้นทะเลอยู่ตลอดเวลา และมีส่วนร่วมหรือดำเนินกิจกรรมก่อการร้ายในประเทศและภูมิภาคที่เกี่ยวข้อง ซึ่งเป็นภัยคุกคามต่อความมั่นคงของชาติอย่างร้ายแรง และบั่นทอนความมั่นคงและเสถียรภาพของประเทศและภูมิภาคที่เกี่ยวข้องอย่างร้ายแรง

หลิวเผิงอวี่ กล่าวว่าการก่อการร้ายเป็นศัตรูร่วมของมนุษยชาติ คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติได้ขึ้นบัญชีขบวนการ ETIM เป็นองค์กรก่อการร้าย ดันั้น การปราบปรามขบวนการ ETIM ถือเป็นข้อกังวลหลักของความพยายามต่อต้านการก่อการร้ายของจีน และยังเป็นความรับผิดชอบร่วมกันของชุมชนนานาชาติด้วย

ต่อมา เมื่อวันที่ 17 ธันวาคม ผู้แทนสหประชาชาติของจีน คือ เกิ๋งส่วง เน้นย้ำต่อคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ ว่าดินแดนของซีเรียไม่ควรถูกใช้เพื่อสนับสนุนการก่อการร้ายและคุกคามความมั่นคงของประเทศอื่น ในประเด็นการต่อต้านการก่อการร้าย ประเทศต่างๆ ทั้งหมดมีภาระผูกพันในการต่อสู้กับองค์กรก่อการร้ายทั้งหมดที่ระบุไว้โดยคณะมนตรีความมั่นคง รวมถึงขบวนการ ETIM ด้วย 

เกิ๋งส่วง งเน้นย้ำว่าในอนาคตซีเรียควรต่อต้านการก่อการร้ายและขบวนการสุดโต่งทุกรูปแบบอย่างเด็ดขาด ดินแดนซีเรียจะต้องไม่ถูกใช้เพื่อสนับสนุนการก่อการร้ายและคุกคามความมั่นคงของประเทศอื่น ในประเด็นการต่อต้านการก่อการร้าย ประเทศต่างๆ มีหน้าที่ต้องต่อสู้กับองค์กรก่อการร้ายทั้งหมดที่ระบุไว้โดยคณะมนตรีความมั่นคง รวมถึงขบวนการอิสลามเตอร์กิสถานตะวันออก (หมายถึง ETIM) 

และย้ำว่า ชุมชนระหว่างประเทศควรเรียนรู้บทเรียนอย่างเต็มที่ และไม่ควรยึดถือ "สองมาตรฐาน" หรือการเลือกปฏิบัติ

ประโญคหลังของ เกิ๋งส่วง อดไม่ได้มที่จะคิดว่าจีนตีวัวกระทบคาดไปถึงสหรัฐฯ และตุรกีที่อยู่เบื้องหลังกลุ่มเหล่านี้

บทความโดย กรกิจ ดิษฐาน ผู้ช่วยบรรณาธิการบริหาร และบรรณาธิการข่าวต่างประเทศ The Better

อ้างอิง
1. Bill Roggio. "Turkistan Islamic Party uses video from Syria to encourage jihad in China". Long War Journal.  December 14, 2024  

2. Przemysław Mazur. "Uyghurs of Syria: Significance for the Syrian Conflict and International Implications".  Athenaeum Polskie Studia Politologiczne. 79/2023.